Arystoteles Polityka

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.10.Arystokracją słusznie tedy nazywa się ta forma ustroju, o której roz-prawiałem w początkowych wywodach16.Bo jedynie ustrój, który oddaje rządy14Politeją, we właściwym tego słowa znaczeniu po prostu ustrój polityczny, oznacza u Arystotelesanadto specjalny rodzaj ustroju; por.ks.III, rozdz.5, � 2 i wyżej, rozdz.2, � 1; a także rozdz, 6, �2, 5; rozdz.7.15W ks.VIII i IX.16Por.ks.III, rozdz.5, i rozdz.10, � 7. 94ludziom bezwzględnie najlepszym pod względem moralnym, a nie dobrym tylkopod pewnym względem, zasługuje sprawiedliwie na miano arystokracji.Tylkow niej dobry człowiek i dobry obywatel to po prostu to samo, podczas gdyw innych ustrojach ci, którzy za dobrych uchodzą, są nimi tylko w stosunku doswej formy ustrojowej.Są jednakowoż jeszcze pewne formy ustroju, którewykazują różnice zarówno w stosunku do oligarchii, jak i do tzw.politei.Dobiera się tam bowiem przedstawicieli władzy nie tylkoze względu na ich bogactwo, ale i wartość moralną.11.Ustrój taki różni się od nich obu i nazywa się arystokratyczny.Bo nawetw tych państwach, w których praktykowanie cnoty nie jest przedmiotem troskiogólnej, są mimo to pewni ludzi szacowni i uznani za cnotliwych.Gdzie więcustrój uwzględnia18 bogactwo, cnotę i lud, jak w Kartaginie19, tam jest onarystokratyczny, gdzie zaś, jak w Lacedemonie, ma na względzie tylko dwaczynniki, cnotę i lud, tam jest mieszanina dwóch form, panowania ludu i panowaniacnoty.Arystokracja zatem oprócz pierwszej, najlepszej formy, wykazuje jeszcze tedwa rodzaje; trzeci stanowią te ustroje, które od tzw.politei odchylają się raczejku oligarchii.6.Politeja czyli mieszanina oligarchii i demokracji1.Pozostają nam jeszcze do omówienia tzw.politeja i tyrania.Przyjęliśmy takiporządek, choć ani politeja, ani omówiona dopiero co arystokracja nie sązwyrodniałymi formami, gdyż po prawdzie wszystkie te ustroje stanowią odchyleniaod najwłaściwszego, a następnie dlatego, że liczy się je łącznie, choć tamte są ichodchyleniem, jak to w początkowych wywodach powiedziałem20.O tyraniisłusznie wspominamy na końcu, ponieważ ze wszystkich ustrojów najmniej natę nazwę zasługuje, a przecież nasze rozważania dotyczą ustroju.Tyle o przy-czynach dla których taki porządek przyjęliśmy, z kolei przejdziemy do omó-wienia politei.2.Po wywodach poświęconych oligarchii i demokracji istota jej jaśniejwystępuje.Bo politeja jest to, krótko mówiąc, mieszanina oligarchii i demokracji.Zwykło się zaś nazywać politejami ustroje przechylające się ku demokracji,natomiast arystokracjami ustroje skłaniające się ku oligarchii, gdyż z większymbogactwem idzie też w parze wykształcenie i szlachectwo.Wchodzi tu nadtow rachubę ten wzgląd, że bogaci posiadają już to, co dla niesprawiedliwych bywaprzyczyną niegodziwości, i stąd właśnie zwą ich wytwornymi i szlachetnymi orazznakomitymi.17Niektórzy wydawcy (tak i O.Immisch Aristoteles, Politica, post.F.Susemihlium rec.,Lipsiae 1909) proponują skreślenie jako wtrętu słów ujętych w ostry nawias, ze względu na początek � lL18Oczywiście przy wyborze urzędników.19Por.ks.II, rozdz.8, � 5.20Por.ks.III, rozdz.5, � 4. 953.Skoro tedy arystokracja chce oddać przewagę najlepszym spośród obywateli,zatem i o oligarchii powiada się, że składa się przeważnie z wytwornychi szlachetnych ludzi.Wydaje się jednak rzeczą niemożliwą, żeby państwo z ustrojemarystokratycznym, czyli państwo, w którym najlepsi władają, nie miało posiadaćuporządkowanych stosunków prawnych, a miałoby je posiadać państwo, w którymrządzą przewrotni, i znów podobnie, by państwo, nie mające praworządnychstosunków, miało ustrój arystokratyczny, czyli by tam rządzili najlepsi.A nie jestto praworządność, gdy wprawdzie prawa są dobre, ale nie znajdują posłuchu.Dlatego jako jedną cechę praworządności przyjąć należy posłuszeństwo wobecistniejących praw; druga zaś wyraża się w tym, że prawa, którym obywatelepodlegają, są dobrze ujęte (bo przecież można słuchać także i zle ujętych praw).[Jeśli zaś prawa są dobre, to] są tu możliwe dwie ewentualności: albo są onemożliwie najlepsze w istniejących warunkach, albo też bezwzględnie najlepsze.4.Istota arystokracji zdaje się leżeć w tym przede wszystkim, że się godnościwedle cnoty rozdziela; bo cechą znamienną arystokracji jest cnota, oligarchiibogactwo, a demokracji wolność.Zasada zaś, że wola większości rozstrzyga,obowiązuje wszędzie, bo i w oligarchii, i w arystokracji, i w demokracji, a mocrozstrzygającą ma to, co uchwali większość biorących udział w zarządzie państwa.W większości państw chlubią się21 formą ustrojową politei, bo oglądają się jedynie namieszaninę zamożnych i ubogich, bogactwa i wolności, a jednak niemal w większościwypadków bogaci zdają się zajmować miejsce wytwornych i szlachetnych.5.Skoro są trzy czynniki współzawodniczące o równość [prawa] w państwie:wolne urodzenie, bogactwo i cnota (czwarty bowiem, zwany szlachectwemtowarzyszy dwom ostatnim; jest przecież szlachectwo z dawna dziedziczonymbogactwem i cnotą), więc jasną jest rzeczą, że mieszaninę dwóch składników:bogatych i ubogich, musi się nazwać politeją, a mieszaninę trzech arystokracją, i toprzed innymi formami ustrojowymi, z wyjątkiem prawdziwej i pierwszej22 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podobne