Żeleński Tadeusz Obrachunki Fredrowskie

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
. Mowa tu szczególnie o francuskiej tragedii; ale do komedii usposo-bieni byli romantycy co najmniej równie nieżyczliwie; rozciągnęli tedy swą wzgardę i na komedię molierowską , zanim poznano w Polsce prawdziwego Moliera.Wiadomo zaś,jak bardzo dziedzictwo romantyzmu zaważyło w Polsce na całym wieku.Nie znaczy to oczywiście, aby przestano grywać Moliera; zachowano go w teatrach w re-pertuarze, obracając się w szczupłym kręgu kilku utworów; ale im wspanialej trysła nasza69rodzima poezja, im więcej zdobywały sukcesów heroiczne dramy zagranicznego romanty-zmu, tym nędzniej musiał się przedstawiać ten zubożony i zniekształcony Molier.Wreszcierzecz znamienna: wyrok na Moliera wydaje nie kto inny, tylko Fredro! Komedia Molierakoniec wzięła powiada ustami Ludmira w znanej apostrofie w Panu Jowialskim.Zastano-wimy się niebawem nad tym, jak tę likwidację rozumieć.Wyrazem tego odpływu jest, jak już wspomniałem, brak dalszych przekładów.Poza Ko-walskim przez pół wieku nie tyka Moliera nikt.A i Kowalski daje swoje wydanie zbiorowe ażw latach 1847 1850.Widocznie wprzód księgarz nie chciał tego towaru.W ciągu tych trzechlat pojawia się kolejno sześć tomów, łaską fundatorów, których lubianemu i cenionemu na-uczycielowi domowemu w możnych familiach nie brakło.Pierwszy tom, jak stwierdza ucie-szony tłumacz, zawdzięcza swoje ukazanie się wspaniałości JO.Księcia Romana Sanguszki Oby dalsze tomy dla prędszego wyjścia podobnych dla siebie znalazły mecenasów.Jeżeli ichznajdą, nie omieszkam Imion ich powszechnemu przekazać uwielbieniu pisze na wstępieKowalski.Na drugi tom nadesłał pieniądze, skrywszy się za pseudonimem, jakiś Franek Psi-kusiewicz, na dalsze też się ktoś znalazł, na szósty tom złożyli się obywatele powiatu zwia-helskiego na Wołyniu, chcąc uczcić swego ustępującego marszałka, pana Karola Mikulicza.Tomy siódmy i ósmy już się nie ukazały.Bardzo ładna ta ofiarność, ale świadczy ona zarazem, że zapotrzebowania na wydawnic-two raczej nie było.Było ono w istocie już anachronizmem.Wprawdzie przekłady wierszo-wanych sztuk Moliera są u Kowalskiego nieskończenie lepsze niż jego rymowane przeróbki zprozy (wiersz oryginału trzyma naszego rymotwórcę bądz co bądz w ryzach); ale całośćpachniała już wówczas zaściankiem.Kowalski miał być długo sam jeden na placu; bo tak jak przed tym wydaniem było ćwierćwieku pauzy, tak i po nim.Dopiero po r.1875 zjawia się kilka nowych przekładów molierow-skich i mimo iż są różnych piór, czuć w nich jakby wspólne dążenie, aby pokazać innegoMoliera.Kazimierz Zalewski tłumaczy na nowo Zwiętoszka, Wacław Szymanowski Mi-zantropa, Sarnecki Don Juana.Znamienne usiłowania; ale nie zdaje się, aby odniosły trwal-szy skutek.Ani Mizantrop, ani Don Juan nie utrzymali się na scenie.Trwale był w repertu-arze z dawien dawna prawie wyłącznie Skąpiec.Otóż Skąpiec jest to sztuka niewątpliwiegenialna, ale sklecona pośpiesznie, łatana byle jak pożyczkami, z główną figurą i głównymisytuacjami wziętymi żywcem z Plauta i jest bardzo niepełnym obiektem dla studium Moliera;tymczasem właśnie Skąpiec najwięcej napłodził owych uogólnień, w które wciskano, nieraznajfałszywiej, całą twórczość wielkiego pisarza.Po tych próbach znowuż kilkadziesiąt lat pauzy.Aż do Sawantek Rydla i do mojego peł-nego wydania (w r.1912 z komentarzem G�nthera, w r.1922 z moim własnym).Dodajmy, żewłaśnie w owej epoce (r.1875) zjawia się monumentalne wydanie polskiego Szekspira, zkomentarzami Kraszewskiego, streszczającymi całą współczesną wiedzę szekspirowską; wy-danie to znalazło się wówczas w każdym domu, dzieci dzięki ilustracjom uczyły się nanim niemal czytać.W porównaniu z infiltracją Szekspira znajomość Moliera była u nas istnąparodią; brak było i jego pism, i przewodnika, który by objął jego twórczość, zbliżył ją, zwią-zał z życiem pisarza, z epoką.A już do oryginału Moliera wątpię, aby często sięgali nasi po-loniści.Ba, romanistykę kończyło się do niedawna w Krakowie nie umiejąc po francusku!A klasycy francuscy XVII w.są przy całej swojej jasności bardzo nieprzystępni.Dworska ichforma jest niby skorupa, przez którą trzeba się przebić, aby odczuć żar płonący wewnątrz.Niemam wrażenia, aby sobie kto zadawał ten trud.Mówię to nie bez racji.Bo ilekroć czytam sądy o Molierze, zawsze mam wrażenie, jakbyte sądy oparte były na owych polskich przeróbkach i to ograniczonej ilości jego sztuk.A czę-ściej jeszcze sądy te są obyczajem naukowym przepisane z.dawniejszych sądów.Toteżdla naszych polonistów Molier to zawsze przebieranki , służba prowadząca intrygę za pa-nów, to kij, lewatywa, sztuczne zakończenia.Można by uogólnić to, co Kielski powiada o70Bohomolcu, że brał z Moliera to, co Molier miał najsłabszego.I najmniej osobistego; boćwszystkie te łatwiejsze środki komizmu, którymi nieraz się wspomagał Molier, były przeważ-nie zaczerpnięte bądz ze starej farsy, bądz z komedii włoskiej; były czymś, z czego on się wswoich najcelniejszych i najbardziej własnych utworach wyzwolił.Ale właśnie owe szczytymolierowskiego teatru były u nas tak jakby nieznane.Stworzono sobie kukłę, którą nazwano Molier , i na niej uprawiano wszystkie uczone demonstracje i dedukcje [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podobne